2006 Mumbai train blast case: 2006 జూలై 11న ముంబై లోకల్ రైళ్లలో జరిగిన వరుస బాంబు పేలుళ్లు దేశవ్యాప్తంగా తీవ్ర ఆందోళన కలిగించాయి. 11 నిమిషాల వ్యవధిలో ఏడు బాంబు పేలుళ్లు, 189 మంది మరణించడం, 800 మందికి పైగా గాయాల పాలుకావడం.. ఈ ఘటన ముంబై చరిత్రలో ఒక భయానక అధ్యాయంగా నిలిచింది. అయితే 19 సంవత్సరాల తర్వాత బాంబే హైకోర్టు ఈ కేసులో 12 మంది నిందితులను నిర్దోషులుగా ప్రకటించడం సంచలనం సృష్టించింది. అసలు ఈ ఘటన ఎలా జరిగింది? ఎవరిపై ఆరోపణలు వచ్చాయి? దర్యాప్తు ఎలా సాగింది? ఇన్నాళ్లు జైలులో ఉన్న వారు ఎలా నిర్దోషులకు బయట పడ్డారు.? ఈ కేసులో అసలు నిందితులు ఎవరు?
2006 జూలై 11 సాయంత్రం 6:24 నుంచి 6:35 వరకు, కేవలం 11 నిమిషాల వ్యవధిలో ముంబై లోకల్ రైళ్లలో ఏడు బాంబు పేలుళ్లు జరిగాయి. ఈ దాడులు మతుంగా, మహీం, బాంద్రా, ఖార్ రోడ్, జోగేశ్వరి, భయందర్, బోరివలి స్టేషన్ల వద్ద ఫస్ట్ క్లాస్ కోచ్‌లలో సంభవించాయి. ప్రెషర్ కుక్కర్‌లలో RDX, అమోనియం నైట్రేట్‌తో తయారు చేసిన బాంబులు ఉపయోగించారు. ఈ పేలుళ్లలో 189 మంది మరణించగా, 800 మందికి పైగా గాయపడ్డారు, ఎక్కువగా ఉద్యోగస్థులు, విద్యార్థులు బాధితులయ్యారు. ఈ దాడులు పీక్ అవర్స్‌లో జరగడం వల్ల ముంబై రైలు వ్యవస్థ స్తంభించిపోయింది, దేశవ్యాప్తంగా భయాందోళనలు వ్యాపించాయి.
పేలుళ్ల తర్వాత ముంబై పోలీసులు, మహారాష్ట్ర యాంటీ-టెర్రరిజం స్క్వాడ్ వెంటనే దర్యాప్తు ప్రారంభించాయి. ఈ దాడుల వెనుక లష్కర్-ఎ-తోయిబా, పాకిస్థాన్ ఇంటర్-సర్వీసెస్ ఇంటెలిజెన్స్, స్టూడెంట్స్ ఇస్లామిక్ మూవ్‌మెంట్ ఆఫ్ ఇండియా హస్తం ఉందని ఆరోపణలు వచ్చాయి. ఈ సంస్థలు భారత్‌లో ఉగ్రవాద కార్యకలాపాలను ప్రోత్సహిస్తున్నాయని, పాకిస్థాన్ నుంచి నిధులు, శిక్షణ అందాయని పోలీసులు అనుమానించారు. అయితే, ఈ ఆరోపణలను ధృవీకరించేందుకు ఖచ్చితమైన ఆధారాలు లభ్యం కాలేదు. తర్వాత విచారణలో వివాదాస్పద అంశాలు బయటపడ్డాయి. ఈ ఆరోపణలు రాజకీయ, మతపరమైన చర్చలకు దారితీశాయి, మీడియా ట్రయల్‌తో నిందితులు దోషులుగా చిత్రీకరించబడ్డారు. 2006 Mumbai train blast case.
దర్యాప్తు ప్రారంభంలో ఆధారాలు సేకరించడం పోలీసులకు పెద్ద సవాలుగా మారింది. పేలుళ్ల స్థలాల్లో దొరికిన ప్రెషర్ కుక్కర్ ముక్కలు, టైమర్‌లు, రసాయనాల ఆనవాళ్ల ఆధారంగా ముంబై ATS ఏడు ప్రత్యేక బృందాలను ఏర్పాటు చేసింది. రా, ఇంటెలిజెన్స్ బ్యూరో సహకారంతో దర్యాప్తు కొనసాగింది. ఫోన్ కాల్స్, ఇంటర్‌సెప్ట్‌లు ఆధారంగా 13 మందిని అరెస్టు చేశారు. 2006 ఆగస్టు నాటికి 12 మందిపై ఛార్జ్‌షీట్ దాఖలు చేశారు. 2015లో ప్రత్యేక కోర్టు ఐదుగురికి మరణశిక్ష, ఏడుగురికి జీవిత ఖైదు విధించింది. ఈ విచారణలో టెక్నికల్ ఆధారాలు, సాక్షుల వాంగ్మూలాలు కీలకంగా ఉన్నాయి, కానీ దీర్ఘకాల విచారణలో ఆధారాల సమర్థతపై అనుమానాలు తలెత్తాయి. చివరికి అవి కేసులో అసలైన నిందితులను పట్టించలేకపోయాయి.
ఈ కేసులో 19 సంవత్సరాల తర్వాత బాంబే హైకోర్టు ప్రత్యేక బెంచ్, జస్టిస్ రమేశ్ ధనుక, జస్టిస్ రేవతి మోహితే డేరేల నేతృత్వంలో సంచలన తీర్పు వెలువరించింది. 12 మంది నిందితులను నిర్దోషులుగా ప్రకటించారు. ఎందుకంటే ప్రాసిక్యూషన్ ఆధారాలను ఖచ్చితంగా నిరూపించడంలో విఫలమైంది. సాక్ష్యాలు నమ్మదగినవి కావు, ప్రాసిక్యూషన్ ఆరోపణలను సమర్థించేందుకు తగిన ఆధారాలు సమర్పించలేదు అని ధర్మాసనం తీర్పులో పేర్కొంది. బాంబులు, ఆయుధాలు, మ్యాప్‌లు వంటి ఆధారాలు కేసుతో నేరుగా సంబంధం లేదని, సాక్షుల వాంగ్మూలాలు విశ్వసనీయత లేకుండా ఉన్నాయని తేల్చింది. 2015లో ప్రత్యేక కోర్టు ఇచ్చిన శిక్షలు రద్దయ్యాయి, దీనితో ఐదుగురు మరణశిక్ష, ఏడుగురు జీవిత ఖైదు నుంచి విముక్తి పొందారు.
ఈ తీర్పు బాధిత కుటుంబాలు, న్యాయ నిపుణులు, సమాజంలో విస్తృత చర్చకు దారితీసింది. బాధిత కుటుంబాలు తీవ్ర నిరాశ వ్యక్తం చేశాయి. 19 ఏళ్ల తర్వాత న్యాయం చనిపోయింది. దోషులు ఎవరో తెలియకుండానే తమ కుటుంబ సభ్యులను కోల్పోయాం అని ఒక బాధితుడు వాపోయాడు. న్యాయ నిపుణులు ఈ తీర్పును దర్యాప్తు వైఫల్యంగా చూస్తున్నారు. సాక్ష్యాల సేకరణ, విచారణలో లోపాలు ఈ కేసు నీరుగారిపోవడానికి కారణంగా చెబుతున్నారు. పోలీసులు తొందరపాటు ఆరోపణలతో కేసును బలహీనం చేశారు అని నిపుణులు వ్యాఖ్యానించారు. మీడియా ట్రయల్, రాజకీయ ఒత్తిడి వల్ల నిరపరాధులు 19 ఏళ్లు జైల్లో గడిపారు అని విమర్శించారు. 189 కుటుంబాలకు న్యాయం దక్కలేదు, నిరపరాధుల జీవితాలు నాశనమయ్యాయి అని AIMIM అధ్యక్షుడు అసదుద్దీన్ ఒవైసీ ట్వీట్ చేశారు.
ఈ తీర్పు భారత న్యాయ వ్యవస్థ, దర్యాప్తు విధానాలపై పెద్ద ప్రశ్నలను లేవనెత్తింది. దర్యాప్తులో సాక్ష్యాల సేకరణలో లోపాలు, సాక్షుల వాంగ్మూలాలపై అతిగా ఆధారపడటం, టెక్నికల్ ఆధారాలను సరిగా సమర్పించకపోవడం ఈ కేసు తేలకపోవడానికి కారణాలుగా చెబుతున్నారు. పోలీసులు తొందరపాటు అరెస్టులు, మీడియా హైప్ వల్ల నిరపరాధులు శిక్ష అనుభవించారు అని ఆరోపిస్తున్నారు. ఈ ఘటన ఉగ్రవాద కేసుల్లో దర్యాప్తు నాణ్యతను మెరుగుపరచాల్సిన అవసరాన్ని గుర్తు చేసింది. బాధిత కుటుంబాలకు న్యాయం దక్కకపోవడం, నిందితులు 19 ఏళ్ల జైలు జీవితం తర్వాత విడుదల కావడం న్యాయ వ్యవస్థలో సంస్కరణల అవసరాన్ని సూచిస్తోంది.
2006 ముంబై రైలు పేలుళ్ల కేసు తీర్పు న్యాయ వ్యవస్థ, దర్యాప్తు విధానాలపై కీలక పాఠాలను నేర్పింది. ఈ తీర్పు తర్వాత ఉగ్రవాద కేసుల్లో సాక్ష్యాల సేకరణ, శాస్త్రీయ దర్యాప్తు పద్ధతులపై దృష్టి పెరిగింది. ఈ కేసు బాధిత కుటుంబాలకు న్యాయం అందకపోవడం, నిరపరాధుల జీవితాలు నాశనం కావడం ద్వారా, ఇలాంటి కేసుల్లో రాజకీయ ఒత్తిడి, మీడియా ట్రయల్‌ను నివారించాల్సిన అవసరాన్ని గుర్తు చేసింది. భవిష్యత్తులో ఇలాంటి ఘటనలు పునరావృతం కాకుండా, దర్యాప్తు సంస్థలు మరింత జవాబుదారీగా వ్యవహరించాలని ఈ తీర్పు ద్వారా తెలుస్తోంది.